ford

Den Hartogh Ford Museum

Hillegom (NL)

● Grootste Ford-collectie ter wereld
● Foto-impressie van het museum
● Achtergronden van Henry Ford
● Totale productie T-Fords

augustus 2004 / augustus 2008

Wereldcollectie tussen de bollenvelden

Voor 's werelds grootste collectie Fords moet je niet in Amerika zijn, maar in Zuid-Holland. Transportondernemer Den Hartogh verzamelde als hobby in de loop der jaren zowat alle modellen die tot eind jaren veertig uitkwamen. Sinds 1997 stelt hij ze ten toon in Hillegom, midden in de bollenstreek. Sinds kort is er een uniek model aan zijn verzameling toegevoegd. Een mooie reden voor een - hernieuwde - kennismaking in het jaar van het eeuwfeest van de T-Ford.

Bij de ingang hangen twee bijzondere documenten. Het ene is de officiële verklaring van het Guiness Book of Records dat dit de omvangrijkste particuliere verzameling Fords ter wereld is. Het andere is een brief van Bill Ford, achterkleinkind van de oprichter van de fabriek, die Den Hartogh hiermee feliciteert. De gelukwensen zijn terecht. De collectie biedt prachtig zicht op de stormachtige ontwikkeling van het merk in de eerste veertig jaar van zijn bestaan. Vrijwel alle typen zijn aanwezig in vele variaties. Sinds juli 2008 staat er zelfs een replica van de Quadricycle, de allereerste auto van Henry Ford uit 1896. Het is een raar apparaat, een soort gemotoriseerde fiets met vier wielen. Het ding gaf Henry Ford de overtuiging dat hij verder moest gaan op de ingeslagen weg. Twaalf jaar later, nu precies een eeuw geleden, verscheen de auto die de wereld veranderde, het Model T. Henry Ford zette vanuit het Amerikaanse Dearborn de wereld op wielen en Den Hartogh geeft in Hillegom vorm en inhoud aan het eerbetoon.

Lange tijd had Den Hartogh alleen een schaalmodel van de Quadricycle, maar sinds kort ook een replica op ware grootte.

►meer foto's van de Quadricycle

Computer
Eén enkele man kan de inrichting van de wereld veranderen. Bill Gates is de grote kracht achter het gebruik van een computer als onderdeel van het dagelijks leven. Hij maakte het ding tot een onmisbaar huiselijk apparaat. Hij verkleinde de wereld door mensen over grote afstanden met elkaar te verbinden. Hij was zeker niet de eerste in computerland, heeft 'm niet uitgevonden, maar zijn visionaire ideeën wel uitgevoerd. Toen hij sprak over een computer in elk huis, meenden velen dat sprake was van luchtfietserij. Inmiddels is het gemeengoed, is zijn programmatuur de wereldstandaard en roept zijn almachtige positie daardoor weerstand op.
Henry Ford (1863-1947) bracht driekwart eeuw eerder op een heel andere wijze mensen dichter bij elkaar. Letterlijk. Hij maakte vervoer gemakkelijker en zette de wereld in beweging. Zijn droom was een auto voor de gewone man, toen anderen nog meenden dat het een speeltje voor de rijken zou blijven. Hij vond de auto niet uit, maar is voor de ontwikkeling ervan wel van ongekende betekenis geweest. Massaproductie en -motorisering kunnen op zijn naam worden geschreven. Hij was eigenwijs, koppig en ging zijn eigen gang. Zijn bedrijf werd in tien jaar tijd een wereldimperium en hijzelf een internationale grootheid.

Massaproductie 'aan de lopende band' van de T-Ford (foto's: Ford)

Multimiljonair
Gates en Ford werden beiden multimiljonair (Ford staat op de zevende plaats van de rijkste mensen ooit, Gates op de twintigste plaats, volgens een berekening van Forbes). Ze werden geprezen en tegelijkertijd door anderen verguisd. Ze verdienden veel geld. Hun concerns werden machtiger dan staten. In de goede Amerikaanse traditie gaven beiden een deel van hun verdiensten terug aan de samenleving. Via een speciale stichting schenkt Gates grote sommen geld aan goede doelen. Ford schonk de gemeenschap in de jaren dertig 'Greenfield Village': een openluchtmuseum dat de wereld de weldaad van de techniek bijbrengt en tegelijkertijd het Amerika van Fords jeugdjaren voor komende generaties bewaart (► zie reisverslag). In dat park in de Amerikaanse staat Michigan staat ook een automuseum. Natuurlijk staan daar Fords, naast andere auto's, waaronder één van de zes Bugatti Royales ter wereld. Maar voor een goed beeld van de ontwikkeling van de eerste Fords en de evolutie van zijn in miljoenenvoud geproduceerde model T kun je beter naar Hillegom gaan.

T-Fords in het Henry Ford Museum in Amerika.

Hobby
Transportondernemer Den Hartogh heeft als een uit de hand gelopen hobby een unieke collectie vooroorlogse Ford-modellen bij elkaar gebracht. Zowat ieder type is aanwezig. Vanaf de eerste productieauto is de collectie in Hillegom in beginsel compleet. Ford was simpel met de keuze van de naam van zijn modellen. Het eerste model heette gewoon Model A. Daarna kwam de B, de C enzovoorts. Een enkele letter ontbreekt. In een paar jaar tijd was hij bij de modellen R en S. In 1908 bracht hij een nieuw model uit: simpel van opzet, betrouwbaar en bruikbaar in de stad en op het platteland. De auto was relatief goedkoop te maken. Net als de producten van Gates werd de Ford het beginpunt van een wereldwijde revolutie. Zoals iedereen nu bekend is met Windows, werd het Model T al snel een begrip. In 1918 was de helft van alle auto's ter wereld een T-Ford!

Voorlopers van het T-model. Links voor de eerste Ford uit 1903, het model A.

Geesteskind
Jaar na jaar verbeterde Ford zijn geesteskind. De auto werd steeds goedkoper, de productie nam telkens toe, tot wel 2 miljoen per jaar. Door de invoering van de lopende band werd massaproductie bereikt. Er kwamen verschillende uitvoeringen. Om zo snel mogelijk te kunnen produceren, voerde Ford het één-kleurensysteem in: zwart. Maar liefst 19 jaar bleef de auto leverbaar. Meer dan 15 miljoen stuks verlieten de fabriekspoorten in verschillende delen van de wereld. (Zie ook het artikel hieronder.)
De excentrieke Ford sloeg adviezen van zijn zoon Edsel en vele anderen in de wind om tijdig een opvolger te ontwikkelen. Waarom zou je een geniaal ontwerp vervangen? Het antwoord wilde Ford niet horen: omdat de wereld niet stil staat en anderen inmiddels met concurrerende auto's kwamen. In de tweede helft van de jaren twintig werd Chevrolet van General Motors een geduchte opponent. Het concern haalde Ford in als grootste autoproducent ter wereld. GM heeft die positie nooit meer aan Ford afgestaan en wordt pas de laatste jaren bedreigd, maar dan door Toyota.

Links vroege versies van de T-Fords, rechtsde modellen R en S als directe voorlopers.

Halsstarrig
Bijna was Ford té halsstarrig, zoals veertig jaar later de grote man achter de Volkswagen Kever, Heinz Nordhoff (►zie ook het verhaal over Volkswagen). Op het laatste moment kwam de inkeer. De inmiddels 64-jarige Henry Ford ontwikkelde een opvolger, naar zijn idee de eerste van een hele nieuwe generatie auto's. De naam was gauw gevonden: voor de tweede keer in de historie verscheen een Model A. Al bleef de auto in de schaduw van zijn voorganger, het werd weer een succes. Om te bewijzen dat hij Chevrolet kon overtroeven, volgde enige jaren later de V8.
In Hillegom is deze hele geschiedenis te volgen aan de hand van levensechte modellen. Van alle typen staan zoveel exemplaren dat de evolutie prachtig in beeld is gebracht. De T-Ford van 1927 ziet er toch een stuk anders uit dan het eerste exemplaar uit 1908. Een Ford uit de jaren veertig is weer anders dan eentje uit het decennium ervoor. Den Hartogh voegde aan zijn collectie achttien Lincolns toe, imposante modellen van de luxe-divisie van het concern. Eén ervan is de gepantserde auto van onderwereldbaas Al Capone.
Daarnaast verzamelde Den Hartogh allerlei bijzondere uitvoeringen, waaronder bedrijfswagens. Ze laten de bezoeker ervaren hoe Henry Ford niet alleen de gewone man, maar ook de politie, de brandweer, de begrafenisondernemer, de ijscoboer, de houtvester, de garagehouder, de orgelman, de ambulancebroeder en vele anderen mobiel heeft gemaakt.

►meer over de persoon Henry Ford
►historische opnamen van de productie van de T-Ford

15 Miljoen zwarte T-Fords?

Met een grote puntenvoorsprong op nummer twee (de Mini) werd op 18 december 1999 in de Verenigde Staten de T-Ford tot 'auto van de eeuw' gekozen. Hoe je ook over de verkiezing denkt - hoe is het mogelijk de tienduizenden modellen van de afgelopen honderd jaar met elkaar te vergelijken? - het beroemde model van Henry Ford dat tussen 1908 en 1927 werd geproduceerd, haalde door deze verkiezing vrijwel iedere krant. Menig bericht typeerde de wagen als de auto die alleen in het zwart verkrijgbaar was en waarvan er iets meer dan vijftien miljoen zijn geproduceerd. Dat is weliswaar dicht bij de werkelijkheid, maar toch niet geheel juist.

Zwart
Overleveringen schrijven aan Henry Ford het gevleugelde gezegde toe “Je kunt hem in iedere kleur krijgen, als het maar zwart is”. Dat was nadat hij besloot het model T voortaan nog maar in één kleur te leveren. Reden hiervoor: die lak droogde het snelst, waardoor de doelmatigheid van het productieproces verder werd vergroot. Maar die eenheidskleur werd pas vanaf modeljaar 1914 ingevoerd. Tot die tijd waren verschillende kleuren leverbaar, waarbij de vierpersoons modellen in het begin overwegend rood en groen waren. Vanaf 1926 kwam de mogelijkheid van een keuze uit verschillende carrosseriekleuren terug, maar wel in combinatie met zwarte spatborden en treeplanken.

Vijftien miljoen
Als het totale productieaantal wordt in veel geschiedenisboekjes 15.007.033 genoemd. Dit getal is zelfs zozeer een eigen leven gaan leiden dat Volkswagen op 17 februari 1972 met feestvertoon de 15.007.034ste Kever van de band liet komen, waarmee het record ‘meest geproduceerde auto ter wereld’ gebroken zou zijn. Toch wordt ook hiermee de geschiedenis enigszins onrecht aangedaan. Het getal betreft namelijk het aantal T-Fords dat tot het stopzetten van de lopende band op 31 mei 1927 in de Verenigde Staten is geproduceerd. Vergeten wordt dan dat er in de zomermaanden van ’27 nog eens een klein half miljoen modellen is geassembleerd, dat er in Canada in de loop der jaren bijna driekwart miljoen T-Fords zijn gemaakt en in Engeland een kwart miljoen.
Geen vijftien, maar zestien miljoen dus. En voor een deel, al waren het er verhoudingsgewijs niet erg veel, in een andere kleur dan zwart!